13-ASR [ÇAĞ] SURESİ

ASR SURESİ’NE GİRİŞ

Asr suresi Mekke’de 13. sırada inmiştir. Sure üç ayetten oluşmasına rağmen Kur’an’ın vermek istediği mesajın bir anlamda özetini içermektedir. Kişilerin ve toplumların her çağda mutlu olmalarını sağlayacak temel ilkeleri en özlü biçimde anlatan Asr suresi, deyim yerinde ise, kişisel ve toplumsal bunalımlardan kurtuluş reçetesi mahiyetindedir.

13 / ASR[ÇAĞ] SURESİ

Ayetlerin meali:

1-3.Yaşadığınız çağın insanlık hâli kanıttır ki iman eden, düzeltmeye yönelik işler yapan, hakkı tavsiyeleşen; birbirinin olmazsa olmazı sayan/ öğütleşen ve sabrı tavsiyeleşenlerin; birbirinin olmazsa olmazı sayanların / öğütleşenlerin dışındaki tüm insanlar, kesinlikle tam bir kayıp, zarar, bunalım, acı içindedir.

Ayetlerin Tahlili

Asr

Daha önce tahlil edilen Fecr suresinde, Allah’ın üzerine yemin ettiği şeylerde akıl ve idrak sahipleri için hayret verici özellikler bulunduğu ve edilen yeminle dikkatlerin bu özelliklere çekildiği ifade edilmişti. Asr suresinde Allah’ın yemin ederek dikkatleri üzerine çektiği konu, referans verdiği, “عصر asr”dır.

“عصر Asr” sözcüğü, hem isim hem de mastar olarak kullanılabilmekte ve kullanıldığı şekle göre farklı anlamlara gelebilmektedir.

İsim olarak kullanıldığında “zaman, çağ, yüzyıl, dehr [uzun zaman], gündüz ve gece, gündüzün ‘ğadâd’ ve ‘aşiy’ denilen zevalden önceki ve sonraki iki tarafı, öğleden sonra güneşin kızarmasına kadar olan ikindi vakti, kabile-aşiret, yağmur”[1] gibi çeşitli anlamlara gelmektedir.

Mastar olarak kullanıldığında ise “hapsetmek, menetmek, vergi vermek, sıkıp suyunu çıkarmak”[2] anlamlarına gelmektedir.

Kur’an üzerine zihin yoran uzmanlar, “asr” sözcüğü için bu saydığımız manaların hepsini içeren pek çok değişik yorumlar yapmışlardır.

Biz “Asr” sözcüğüne “yüzyıl” anlamının verilmesinin daha uygun olacağı kanısındayız. Ayeti anlamaya çalışırken “ikindi vakti” anlamının tercih edilerek bunun bir öğretmenin sınavın sonuna doğru öğrencilerine kalan kısa süreyi hatırlatması gibi, olgunluk çağından sonraki insan ömrünün kalan son dönemini işaret eden bir kinaye olarak düşünülmesi gerekir.

Asr sözcüğünün bu anlamı esas alınıp sözcüğün önündeki “ال el” belirlilik takısı da “ahd” [içinde bulunulan zaman] anlamıyla ele alınırsa, ayet şu şekilde yorumlanabilir:

“Şu yaşadığınız asra/çağa kasem olsun ki…” veya

“Şu yaşadığınız asra bir bakın, dikkat edin, göreceksiniz ki…”

Tüm insanlar kesinlikle tam bir hüsran/kayıp-zarar içindedir.

Birinci ayette “عصر asr” sözcüğünün önünde bulunan “ال el” belirlilik takısı, bu ayette “insan” sözcüğünün önünde yer almaktadır. Ancak yukarıda “ahd” anlamıyla ele aldığımız edat, cümlenin sonundaki istisna sebebiyle burada “istiğrak” anlamıyla kabul edilmiş ve ayette tekil hâliyle geçen “insan” sözcüğü “tüm insanlar” olarak çevrilmiştir.

Ayette geçen “خسر husr” sözcüğü ise “kazanacak yerde zarar etmek, sermayeyi kaybetmek, hasret ve mahrumiyete düşmek”[3] anlamlarında olduğu için “hüsran/kayıp-zarar” şeklinde çevrilmiş ve böylece sözcüğün her iki anlamı da vurgulanmıştır. Sözcük “ال el” belirlilik takısı almadan kullanıldığı için uğranılan hüsranın/kaybın-zararın sadece bir tek konuya özgü olmayıp birden fazla konuda gerçekleştiği/gerçekleşeceği ve boyutlarının da çok büyük olduğu/olacağı düşünülerek anlaşılmalıdır.

iman eden, salihatı işleyen, hakkı tavsiyeleşen ve sabrı tavsiyeleşen

insanlar hariç.

Bu ayette, insanların hüsran içinde kalmamasını sağlayacak özelliklerin neler olduğu açıklanmış ve bu özelliklere sahip olan insanların ikinci ayette belirtilen felâketten istisna edilecekleri bildirilmiştir. Bu özellikler sırasıyla şunlardır:

İman Etmek

Ayetin beyanına göre hüsrandan, kayıptan-zarardan kurtulacakların başında iman edenler gelmektedir. İman “Allah’a ve O’nun vahyettiklerinin doğruluğuna inanmak” olduğuna göre, bu ayetteki iman kavramının izahı için çok geniş bir açılıma gerek olmadığı, ilk sureden bu sureye kadar verilmiş olan ilkelerin çizdiği sınırların yeterli olacağı kanısındayız. Kısaca özetlemek gerekirse, “iman edenler” kategorisiyle “o ana kadar vahyedilmiş olan ayetlerle ortaya konan ilkelere, verilen bilgi ve haberlere olan iman ve bu imana sahip olanlar” kastedilmektedir.

Bilindiği gibi Kur’an’ın temel tezi, İslâm’ın da özü olan tevhit ilkesidir. Bu ilke dinin tamamına inanmayı ve dine ait bütün ilkeleri hayata geçirmeyi gerektirir. Dolayısıyla tevhit inancı, insan davranışlarına anlam kazandıran en üstün değer olup sağlam karakterin ve temiz bir hayatın temelidir. Bu nedenle; iman kavramı Kur’an’ın bütün ayetleri ışığında enine boyuna incelenip öğrenilmeli ve en önemlisi de şirkten arındırılarak hayata geçirilmelidir. İmanın tanımı sadece Allah tarafından ve sadece Kur’an’da yapıldığı için biz de bu ayetteki imanın sınırlarını bu ayetin vahyolunduğu zamana kadar inmiş olan Kur’an ayetleri ile belirlemeyi uygun görmekteyiz.

Salihatı İşlemek

“عملوا الصّلحات Salihatı işleyenler” olarak çevirdiğimiz ifade kalıbı Kur’an’da toplam 62 ayette yer almıştır. Bu kalıbın pek çok meal ve tefsirde olduğu gibi “amel-i salih işleyenler” şeklinde çevrilmesi yanlıştır.

“اصلاح Islah” sözcüğünden türemiş olan “salihat” düzeltmek demektir. “Salihatı işlemek” ise bozuk olan şeyi düzeltmek, düzelticilik yapmak, düzeltmeye yönelik işler yapmak anlamlarına gelir.

Kur’an, bozuklukları düzeltme faaliyetinde bulunanları tek kelime ile ifade etmiş ve bu kimseleri “muslih” olarak isimlendirmiştir. (Bakara 11, 220; A’râf 56, 85, 170; Hud 117 ve Kasas 19)

Diğer taraftan da Kur’an, bu ayette geçen “hakkı ve sabrı tavsiyeleşme”yi, Bakara suresinin 277. ayetinde geçen “Salat ikame etmeyi ve zekât verme”yi, Hud suresinin 23. ayetinde geçen “edep ve gönülden Allah’a boyun eğme”yi belirtilen ayetler içinde ayrı ayrı zikretmek suretiyle “salihat”tan ayırmıştır. Yani “hakkı ve sabrı tavsiyeleşme”, “Salatı ikame etme ve zekât verme”, “edep ve gönülden Allah’a boyun eğme” gibi hasenat, Kur’an’a göre “salihat”tan sayılmamaktadır.

Kur’an’daki bu hususlar dikkate alınarak “salihat” konusunda şunları söylemek mümkündür: salat ikame etmek, oruç tutmak, zekât vermek salihatı işlemek değildir. Ama öğüt verme yolu ile salatı ikame ettirmek, zekât vermeyeni zekât verir hale getirmek, oruç tutmayanı da oruç tutar hale getirmek, salihatı işlemektir. Bu kavramı toplumsal boyuta taşıdığımızda, bulunduğumuz zaman ve zeminde adlî, idarî, siyasî, iktisadî ve benzeri alanlarda her türlü bozukluğun düzeltilmesi için gösterilecek çaba, yapılacak uygulama, salihatı işlemektir.

Bu konuda, “dışa yansımayan işler” demek olan hasenat ile salihat arasındaki fark iyi anlaşılmalıdır. Rabbimiz de bu iki konu arasındaki farkı, her bir haseneye on karşılık verirken (En’âm 160) salihat karşılığında cenneti vaat etmek suretiyle çok açık bir şekilde belirlemiştir. (Bakara 25, 82; Nisa 57, 122, 124; Hud 23, İbrahim 23, Kehf 107 ve daha birçok ayet)

Hakkı Tavsiyeleşmek

İsim, mastar ve sıfat olarak kullanıldığında değişik manalar alan ve Kur’an’da toplam 285 kez yer alan “ حقّ Hakk” sözcüğünün asıl manası “uygunluk ve denk gelme” demektir.

“Hakk”, aklın inkâr edemeyeceği derecede gerçek ve değişmez olandır; doğrudur, isabetlidir, maksada uygundur, arzu edilene denk düşendir.

Her an ve her yerde gerçek ve değişmez olarak bulunan Allah, gerçek Hakk’dır. O’ndan gelen vahyler de “hakk”tır. O’nun gönderdiği peygamberler de “hakk”tır. O’nun gönderdiği din [İslâm], dinin bütün hükümleri [Kur’an] ve dinin haberleri [Kur’an’daki haberler, ölüm, kıyamet, mahşer, cennet, cehennem…] de “hakk”tır.

“Hakk” kavramının, “Allah’ın hakkı”, “insanların hakkı”, veya “Allah’ın ve insanların müşterek hakkı” gibi bizzat Rabbimiz tarafından belirlenmiş değişik şekilleri de vardır. Ancak bu ayette geçen “hakk”, kavramın iman boyutu ile alâkalıdır.

“Hakkın tavsiyeleşilmesi” deyimi, kavramın toplumsal boyutta da ele alınması gerektiğini, yani kişileri ilgilendirdiği kadar toplumu da ilgilendirdiğini ifade etmektedir. Toplumsal açıdan ele alındığında ise müminlerden oluşan toplumun sürekli bir duyarlılıkla, hakka karşı batılın yayılmasına seyirci kalmaması anlamına gelir. Batıl, hakka göre temelsiz, boş, gerçek olmayan, uymayan, geçersiz demektir. Yani toplumdaki her fert, hakkı, doğruluğu, adaleti sadece kendisi yerine getirmekle kalmamalı, aynı zamanda bunu başkalarına da tavsiye etmelidir. Bu tavsiye bir zorunluluktur. Çünkü hakka sarılmak zordur; nefsin arzuları, menfaatler, azgınların zulmü, zalimlerin adaletsizliği, kendisine batılı örnek almış insanların baskısı, cehalet gibi birçok husus hakka sarılmaya engel teşkil etmektedir.

Allah’ın emirlerini yerine getirmek ve koyduğu yasaklardan kaçınmakla birinci derecede kendi nefsinden sorumlu olan Müslüman, bu ayetle “neme lâzımcılık” ruhunu, “bana dokunmayan yılan bin yıl yaşasın” zihniyetini terk etmeye çağırılmaktadır.

Müslüman, başta aile fertleri olmak üzere çevresindeki diğer insanlar arasında da hakkın uygulanması ve batılın engellenmesi için var gücü ile çalışacaktır. İnsanlar hakkı birbirlerine tavsiye edecekler, hatırlatacaklar ve birbirlerini bu yolda teşvik edeceklerdir. Böylece gaye ve hedef birliği sağlanacak, bireylerin akıllarına, her türlü koşulda sorumlulukta ortak olunduğu bilinci yerleşecektir. Bu davranışların yaygınlaşması sonucunda kişisel gayretler birleşip toplumsal gayrete dönüşecek, bu davranışlarda bulunan bireylerden oluşan toplum da her alanda güçlü hâle gelecektir. Zaten hakkın kendisi olan dinimiz de bizlerden birbirine bağlı, birbirini destekleyen, birbiriyle yardımlaşan ve birbirine doğru tavsiyelerde bulunan bir toplum olmamızı istemektedir. Eğer bir toplumda bu ruh yoksa o toplum hüsrandan/zarardan kurtulamaz.

Çünkü bir toplumu ahlâkî düşüş ve çöküşten korumak ancak bu şekilde mümkündür.Müslümanların birbirlerine hakkı tavsiye etmeleri bir zarurettir. Hakkı tavsiye etmek demek, hakkı her zaman başkalarına hatırlatmak, başkalarını hakka uygun davranmaları için teşvik etmek, hakka uygunluğu toplumda ortak amaç hâline getirmek demektir. Hakkı birbirine tavsiye eden bireylerden oluşmuş bir toplum, ortak sorumluluk bilinci gelişmiş bir toplum olduğundan, pek çok sorununu bu sayede aşmış bir toplumdur. Çünkü toplumdaki her birey bilir ve görür ki, hakkın bekçisi sadece kendisi değildir. Böyle bir toplumda kişisel amaçlar birleşerek hakkı yaşamak ve yaşatmak hedefine yönelmiştir. Bireyler, böyle bir toplumun mensubu oldukları için asla mahcup olmazlar, aksine kıvanç duyarlar. Zaten hakkın kendisi olan bu din de ancak birbirine bağlı, birbirini destekleyen, birbiriyle yardımlaşan ve birbirine tavsiyelerde bulunan bireylerin bekçiliği altında yaşanabilir.

Kuran’da, Keffaret konularındaki ayetlerde önerilen; toplu/grup olarak oruçlu olunması çok önemli bir ilkeye işaret etmektedir. Grup terapisi-toplu rehabilitasyon.

Günümüzde toplumun sorunlarından olan; alkol, uyuşturucu, kumar alışkanlığı ile mücadelede grup terapisi-rehabilitasyon yöntemi ülkemizde olduğu gibi dünyada da yaygın olarak kullanılmaktadır.

GRUP TERAPİSİ

Grup terapisi destekleyici bir ortamda, benzer şikâyetleri olan bireyler arasında etkileşimi sağlayan bir tekniktir.

Benzer problemlere sahip katılımcıların bir arada bulunmaları sayesinde grup üyeleri tecrübelerini paylaşarak birbirlerini motive eder, fikir alışverişinde bulunurlar. Öğrendikleri bilgileri hayatlarına nasıl uygulayabileceklerini düşünmek için zamanları vardır. Grup, yeniden içine katılacakları hayatın provası gibi işlem görür.

TOPLU REHABİLİTASYONUN ÖNEMİ

İnsanlar tek başına değil de, başkalarıyla ilişki içinde olduğunda kendisini daha iyi fark eder. Yine aynı kişi diğerleriyle ilişki içerisinde olduğunda daha iyi anlaşılır. Kişi güçlü ve zayıf yönleriyle gerçek kişiliğini grupta ortaya koymaya başlar. Bu iletişim arttıkça paylaşım artar. Paylaşımın artması kişide sorumluluk alma dürtüsünü harekete geçirir. Sorumluluk alan kişi yaşadığı problemle daha kolay yüzleşebilir.

Problemlerin arkasındaki nedenleri, birbirlerine uzman eşliğinde göstererek birbirleri üzerinde sağlıklı davranışları oluştururlar.

Toplu Rehabilitasyon; hem bireyin topluma kazandırılması, hem de toplumdan bu sorunların hızla uzaklaştırılması açısından oldukça önemlidir. Bu yöntem ile bireysel çabalarda görülen eksiklikler ile zaman, emek ve kaynak kaybı önlenmektedir.

GRUP TERAPİSİNİN FAYDALARI